Postępowanie spadkowe – Ile trwa, jak przebiega, potrzebne dokumenty…

Stwierdzenie nabycia spadku to – wbrew pozorom – nie do końca łatwa do ustalenia sprawa. Często udział w spadku niektórych osób jest niejasny, czasem dochodzi do niezgody pomiędzy spadkobiercami, a czasami takie postępowania, ze względu na różnorodne czynniki, trwają miesiącami, a nawet latami. Jak przeprowadzić postępowanie spadkowe, jak się do niego przygotować i co zrobić, by przebiegło sprawnie i skutkowało satysfakcjonującym rozwiązaniem?

Generalnie prawo do spadku w sądzie może być ustalane w dwojaki sposób: najszybciej przebiega wówczas, gdy następuje zgodny dział spadku – sprawa jest wówczas krótka, a opłata sądowa – stosunkowo niska. Kiedy jednak osoby uposażone nie zgadzają się ze sobą, musi nastąpić sprawa spadkowa w sądzie. Ile trwa? Nie da się tego jednoznacznie określić, wszystko zależy bowiem od wielu czynników – m.in. od liczby dowodów, które sąd musi zbadać, a także od składników majątku osoby zmarłej. Jak wygląda sprawa spadkowa w sądzie, jakie dokumenty należy zabezpieczyć i jak się do tego przygotować?

Wniosek do sądu o nabycie spadku

Alimenty są obowiązkiem zapewnienia środków utrzymania i wychowania, powstającym pomiędzy krewnymi w linii prostej. Nie oznacza to więc tylko konieczności uiszczania alimentów dla dzieci. Zależność ta działa również w drugą stronę. Kiedy zasądzane są alimenty na rodzica, ile muszą wynosić i czy zawsze ich uiszczenie będzie następować w gotówce?

Sprawa o dział spadku nie może rozpocząć się bez sporządzenia najważniejszego pisma – a jest nim wniosek o stwierdzenie nabycia spadku. Określa on nie tylko dokumenty potrzebne do sprawy spadkowej w sądzie (na podstawie których sąd ustala prawo osoby wnioskującej do spadku), ale również jest jedynym możliwym sposobem na zasygnalizowanie roszczeń do pozostawionych przez zmarłego dóbr.
Wniosek o nabycie spadku zawiera różne informacje, m.in. imię i nazwisko spadkobiercy, datę śmierci, imię i nazwisko spadkodawcy, dane personalne spadkobierców ustawowych i testamentowych, a także akt zgonu zmarłego czy akty urodzenia dzieci spadkodawcy. Wśród dokumentów powinno znaleźć się również oświadczenie o przyjęciubądź odrzuceniu spadku. Kompletność tych dokumentów, stanowiących de facto środki dowodowe w postępowaniu spadkowym, ma wpływ na to, jak długo trwa sprawa spadkowa. Dobrze, by wniosek był wyczerpujący i zawierał wszystkie niezbędne do rozstrzygnięcia sprawy dane oraz załączniki – właśnie dlatego warto zgłosić się o pomoc w jego przygotowaniu do wykwalifikowanego adwokata z doświadczeniem w prowadzeniu spraw spadkowych.

Warto pamiętać również o tym, że sprawę rozstrzyga tzw. sąd spadku, czyli sąd rejonowy właściwy dla ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy. Oznacza to, że to właśnie do tego sądu należy złożyć omawiany wniosek. Zdarza się jednak, że ustalenie ostatniego adresu zmarłego jest niemożliwe, wówczas wniosek składa się do sądu właściwego dla miejsca, w którym znajduje się spadek lub jego część. Natomiast gdy nie zachodzi żadna z wymienionych wyżej przesłanek, właściwym do złożenia wniosku będzie sąd rejonowy dla m.st. Warszawy.

Postępowanie spadkowe w sądzie – jak przebiega?

Podczas pierwszego posiedzenia sądu spadku musi być obecny co najmniej jeden spadkobierca – najczęściej jest nim osoba, która składała wniosek o stwierdzenie nabycia spadku – który przedstawia dokument określany jako zapewnienie spadkowe. Jest to szczególny środek dowodowy – zawiera informacje o stosunku pokrewieństwa łączącym wnioskodawcę ze spadkodawcą, o innych znanych wnioskodawcy osobach powołanych do dziedziczenia, a także decyzję o odrzuceniu bądź przyjęciu spadku. Po odebraniu zapewnienia konieczne jest potwierdzenie jego treści przez wszystkie obecne na rozprawie osoby. 

Później następuje właściwe postępowanie spadkowe, mające na celu ustalenie faktycznej tożsamości osób uposażonych oraz ich liczbę, a także rozdział majątku pomiędzy osobami wysuwającymi roszczenie (innymi słowy sąd przeprowadza postępowanie dowodowe).  Jeśli zmarły nie pozostawił testamentu z konkretnymi wskazaniami co do przedmiotu dziedziczenia, sąd – po rozpoznaniu składników majątku – dzieli je sprawiedliwie między uposażonych zgodnie z dziedziczeniem ustawowym. 

W przypadku niemożności porozumienia między spadkobiercami, sąd może zadecydować o sprzedaży wszystkich składników majątku oraz o podziale uzyskanych w ten sposób pieniędzy między spadkobierców.

Dodatkowo zaznaczyć należy, iż sąd nie jest związany treścią złożonego wniosku, i może stwierdzić nabycie spadku przez inne osoby niż wskazywane przez uczestników postępowania.

Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza – co to oznacza?

W niektórych sytuacjach zdarza się, że osoba uposażona do spadku na mocy ustawy nie wie, że taki spadek jej się należy. Są to wszystkie te przypadki, w których członek rodziny nie utrzymuje kontaktu ze spadkobiercami bądź ze spadkodawcą. W terminie 6 miesięcy od dowiedzenia się o fakcie dziedziczenia, powinno się złożyć oświadczenie o odrzuceniu bądź przyjęciu spadku. Niestety spadkobierca nie zawsze wie, że taki spadek otrzymał, dlatego brak oświadczenia w podanym wyżej terminie jest jednoznaczny – zgodnie z art. 1015 § 2 – kodeksu cywilnego z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Co to oznacza w praktyce?

Ni mniej, ni więcej, jak przyjęcie długów spadkodawcy, jeśli takowe miał. Na szczęście nie jest to sytuacja bez wyjścia, bowiem przyjmując spadek z dobrodziejstwem inwentarza, spadkobierca odpowiada za długi spadkodawcy jedynie w wysokości możliwej do uiszczenia ze spadku. Dla przykładu, syn otrzymujący po ojcu samochód o wartości 20 tysięcy złotych oraz zadłużenie na tę samą kwotę, odpowiada wobec wierzycieli jedynie majątkiem uzyskanym ze spadku, czyli do kwoty 20 tysięcy złotych. Wcześniej, przed 2015 rokiem w polskim prawie brak informacji o odrzuceniu lub przyjęciu spadku był jednoznaczny z jego przyjęciem wprost – czyli również z długami na kwoty przekraczające wartość całego spadku, za które spadkobierca ponosił odpowiedzialność ze swojego majątku osobistego. Zmiana brzmienia omawianego przepisu jest szczególnie istotna, ponieważ zapewnia ochronę spadkobiercom przed nieograniczoną odpowiedzialnością za długi spadkowe.